از جام جهانی قطر چه چیز باقی می‌ماند؟/«قطر» مقهور غرب نیست
قطر جام جهانی را در حال برگزار می‌کند که این کشور بر اصول، هنجارها و قواعدِ فرهنگیِ خود پافشاری کرد و هرگز مقهورِ فشارهای جوامع غربی نشد. حرکتهای پیشتازانه دوحه در معرفی فرهنگ اسلامی حتی پس از پایان این رویداد فراگیر ورزشی، ماندگار خواهد ماند.
خبرگزاری تسنیم - یاسر یگانه
ادوارد سعید فیلسوفِ فلسطینی – امریکایی می‌گوید: بازنمایی جوامع غربی از شرق، نه بر واقعیت، بلکه بر برداشت‌های ذهنی و آنچه که در کتاب‌های غربی نوشته‌شده و در رسانه‌ها منعکس شده، استوار است.» سعید با کتاب «شرق شناسی» نگاهِ غربی‌ها به شرق را به چالش کشید.
حالا کاری شبیه به آنچه ادوارد سعید با کتابِ «شرق شناسی» کرده را، قطر با جام جهانی فوتبال 2022 انجام می‌دهد. آنها تلاش کردند تا به جهانیان بگویند؛ تصویری که از شرق در ذهن شما ساخته شده، چندان واقعی نیست!
جام جهانی 2022 نخستین جام جهانی است که در منطقه‌ی خاورمیانه برگزار می‌شود. جامی که اکنون به روزهای پایانی‌اش نزدیک شده است. این جام با دوره‌های پیشین تفاوت‌های عمده‌ای داشت و تصویر متفاوتی از رویدادی جهانی در ذهنِ مخاطبان برجای گذاشت؛ تصویری که بی‌شک برای سالیانی دراز در خاطرِ مردمانِ دنیا باقی خواهد ماند.
قطری‌ها از همان ابتدا تلاش بسیاری برای تصاحبِ میزبانیِ جام جهانی داشتند و سرانجام در سال 2010 موفق شدند میزبانیِ جام جهانیِ 2022 را به نام خود ثبت کنند. بودجه‌های هنگفتی برای انجام این میزبانی خرج کردند. فشارهای زیادی را متحمل شدند و در نهایت هم موفقیت‌های ماندگاری به نام‌شان ثبت شد.
شاید برخی گمان کنند که موفقیت‌هایِ اقتصادیِ قطر در برگزاریِ جام جهانی مهمترین دستاورد آنها بود. به این آمار دقت کنید:
اواخر آبانِ 1401 فیفا اعلام می‌کند که برای جام جهانی 2022 قطر، موفق به فروشِ حدود 3 میلیون بلیت برای 64 مسابقه شده است.
همچنین فیفا اعلام کرد که مجموع درآمدهایش از سال 2018 تا آغاز جام جهانی 2022 به هفت و نیم میلیارد دلار رسید تا رکوردِ درآمدزایی فیفا در یک دوره‌ی چهار ساله شکسته شود.
این آمار نسبت به دوره‌های پیشینِ جام جهانی رشد قابل توجهی دارد؛ اما دستاوردِ بزرگ قطر در این جام، چیزی فراتر از همه این‌ها بود. آنها بزرگ‌ترین دستاوردشان را در بخش فرهنگی ثبت کردند. در روزهایِ برگزاری جام جهانی قطر و تا پیش از آغاز مرحله یک‌چهارم نهایی، اتفاقاتی رخ داد که برای همیشه در اذهان باقی خواهد ماند.
اتفاقاتی که هر کدام‌شان درس‌های بزرگی از «شرق شناسی» در دل خود داشت. برخی از این اتفاقاتِ ماندگار را می‌توان در چند پرده مرور کرد:
«مادر»
شیرهای اطلسی(لقب تیم ملی مراکش) اسپانیا را حذف می‌کنند. تیر خلاص را اشرف حکیمی در پنالتیِ آخر با ضربه‌ای چیپ به قلبِ اسپانیا می‌زند. تیمی که شب گذشته هم با یک گل پرتغال را از دور خارج کرد و به پدیده این دوره جام جهانی تبدیل شد.
حکیمی و یارانش توانستند شگفتیِ بزرگِ جام جهانیِ 2022 قطر باشند. آنها تنها تیم غیراروپایی و غیر آمریکای جنوبیِ باقی مانده در این تورنمنت هستند و شگفتی دیگر اینکه مراکش تنها تیم آفریقایی است (بعد از غنا در سال 2010) که تا به حال موفق به حضور در جمع هشت تیم نهایی جام جهانی شده‌اند و از منظری دیگر نخستین کشور عربی هم هست که در تاریخِ 92 ساله‌ی جام جهانی توانسته به این مرحله راه پیدا کند.
پس حالا زمانِ شادی است. جملگی مشغولِ جشن و پایکوبی در زمینِ چمنِ ورزشگاهِ اجوکیشن سیتی(شهر آموزش) می‌شوند. در میانه شادی‌ها اشرف حکیمی شناخته‌شده‌ترین بازیکنِ مراکشی‌ها به سمتِ سکوی تماشاگران می‌رود. از تابلوهای تبلیغاتی بالا می‌رود تا مادرش را در آغوش بگیرد. صحنه‌ای که رسانه‌های دنیا آن را ثبت و به سرعت در تیترِ نخست خود جای می‌دهند.
حکیمی مسلمان است و مادرش هم با حجاب کامل و مرسوم جوامع عربی در میان تماشاگران دیده می‌شود. آنها تصویری متفاوت از «فرهنگ خانواده محور مسلمانان» را به رسانه‌های جهان تحمیل کردند. تصویری که برای سالیانِ دراز در ذهنِ مردمِ جهان حک خواهد شد.
اشرف حکیمی درباره‌ی تاثیر خانواده در موفقیتش می‌گوید: «من در خانواده‌ای بسیار فقیر بزرگ شدم. مادرم برای امرار معاش خانه مردم را نظافت می‌کرد و پدرم دستفروش خیابانی بود. رویای فوتبالیست شدن را در سر داشتم. مادرم، پدرم و برادرانم برای من فداکاری کردند تا به آرزویم برسم. حالا نوبت من است که به آنها کمک کنم زندگی خوبی داشته باشند.»
اشرف حکیمی بازیکنِ تیم پاری‌سن‌ژرمن، پس از پیروزیِ مراکش مقابل اسپانیا توییتی منتشر کرد و فقط دو کلمه نوشت: «احبک امی»
او در کنار این دو کلمه دو عکس هم قرار داد. یکی بوسه‌ی اشرف بر پیشانیِ مادرش و دیگری بوسه‌ی مادرش بر گونه‌ی اشرف بود.
«اشک‌های مامور امنیتی در آغوش مادرش»
در جام‌های جهانیِ پیشین بیشتر ویدئوهای مبتذل از زمانِ برگزاریِ این رویداد به جهان مخابره می‌شد اما داستان‌های متفاوت قطر ادامه دارد.
مأمور جوان انتظامات در کنارِ یکی از ورزشگاه‌هایِ محل برگزاری مسابقاتِ جام جهانی فوتبال 2022 قطر است. او در محل پُست خود ایستاده و نظاره‌گرِ ورود تماشاگران به ورزشگاه است. مادرش از الجزایر به دوحه آمده تا او را غافلگیر کند. پسرش را پیدا می‌کند و به یک‌باره مقابلِ چشمانِ او قرار می‌گیرد. پسرک غرق در شادی می‌شود. مادرش را در آغوش می‌گیرد و هر دو اشکِ شوق می‌ریزند.
این ویدیو به سرعت در فضای مجازی می‌پیچد و بسیاری از مردمِ جهان آن را می‌بینند تا بار دیگر تصویری از جام جهانیِ 2022 قطر با محوریتِ مادر و خانواده در ذهن جهانیان ثبت شود. هر چند در پس این ماجرا قصه غم‌بار شرایط سخت اقتصادی کشورهای عربی-افریقایی هم وجود دارد، اما این تصاویر نشان می‌دهد که کانون خانواده با وجود همه مشکلات هنوز در این کشورها گرم و پایدار است.
«اینجا احساس امنیت می‌کنم»
قطری‌ها با اینکه رویدادی جهانی را برگزار می‌کنند، اما هرگز تحت تاثیرِ فضاسازی‌های بیرونی قرار نگرفتند. آنها پایِ اصولی که به آن اعتقاد داشتند، ایستادند و شاید همین نکته هم باعث شد که تصویری متفاوت از رویدادی جهانی برای همیشه ثبت شود.
آنها پیش از آغاز جام جهانی قوانینِ حاکم در زمانِ برگزاری این رویداد را برای تماشاگران به طور کامل تشریح و منتشر کردند. قوانینی که برگرفته از فرهنگ و هنجارهای اسلامی پذیرفته شده در جامعه قطر بود. قطری‌ها بر رعایت حد متعارفی از پوشش در جریان برگزاری جام جهانی تأکید داشتند و بر این الزام درباره مردان و زنان تأکید داشتند.
با اینکه هجمه‌های زیادی از سوی برخی مجامع بر حاکمانِ قطر وارد شد، اما آنها بر اجرای این قوانین و حفظِ هنجارهایِ کشورشان پافشاری کردند. فیفا نیز بر احترام گذاردن به این مطالبات فرهنگی صحه گذاشت و در نتیجه رعایت این اصولِ فرهنگی، جو متفاوتی شکل گرفت. برای نمونه واکنشِ یک زن فعال حوزه مبارزه با آزار جنسی به شدت در فضای رسانه‌ها فراگیر شد.
«الیه مولاسون» یک بانوی فعال در حوزه مبارزه با آزار جنسی است. او کارزار "HerGameToo" را اداره می‌کند. مولاسون به قطر آمده تا جام جهانی فوتبال را از نزدیک ببیند. الیه اما تجربه‌ای متفاوت از حضور در قطر دارد. او می‌گوید: «به عنوان دختری که در انگلستان بزرگ شده‌ام هرگز باور نمی‌کردم که بدون آزار جنسی بیرون بروم، قطر 2022 به چیزی رسید که آرزویی دست نیافتنی به نظر می‌رسید.
اینجا احساس امنیت باور نکردنی‌ای دارم.
من هیچ یک از آزار و اذیت‌هایی را که در انگلیس تجربه کرده‌ام، در اینجا(قطر) تجربه نکردم. نمی‌دانم آنها چگونه به این امنیت رسیده‌اند، اما این یک محیط شگفت‌انگیز برای تجربه کردن است.»
جالب اینکه پدرِ مولاسون از او خواسته که همراهش به قطر بیاید و دلیل این تصمیم هم ترسی بوده که از سفر به قطر داشته‌اند. حالا پدرِ مولاسون هم می‌گوید: «من در درجه اول برای مراقبت از اِلی به اینجا آمدم، اما صادقانه باید بگویم که نیازی به این کار نبود.»
«ورود همجنسگرایان ممنوع»
آلمان‌ها با هواپیمایی عازمِ قطر می‌شوند که تصویری در حمایت از همجنسگرایان روی آن نقش بسته است. قطری‌ها اما به این هواپیما اجازه‌ی فرود نمی‌دهند؛ چون آنها براساس هنجارهای فرهنگی پذیرفته شده در جامعه خود، از قبل مخالفت خود را با حضور همجنسگرایان و البته حمایت از آنها اعلام کرده بودند. همجنسگرایی را «ضد نوع و ذات بشر» می‌دانند. در نتیجه این کنش آلمانی‌ها مجبور می‌شوند در عمان هواپیمای خود را عوض کنند تا اجازه‌ی ورود به قطر را داشته باشند.
این رفتار نشان می‌دهد که قطر حتی در مقابل یکی از مهمترین تیم‌های فوتبال جهان هم، از فرهنگ و قوانینِ خود عقب‌نشینی نمی‌کند. بازیکنان آلمان پیش از یکی از بازی‌های خود، در اقدامی نمادین به این تصمیم اعتراض می‌کنند اما این اقدام هم با استقبالی مواجه نمی‌شود و بر تغییر مناسبات اثری نمی‌گذارد. فارغ از این حواشی و جنجال رسانه‌ای، آلمان در زمین فوتبال هم ضعیف ظاهر شد و در همان مرحله گروهی حذف شد.
«محدودیت برای مشروبات الکلی»
فیفا پس از جلسات بسیار با مسئولان کشور قطر، در بیانیه‌ای اعلام کرد: «در نهایت تصمیم گرفته شده است تا مشروبات الکلی فقط در مراکز محدود و مشخصی در خارج از ورزشگاه‌ها فروخته شود.»
در جام‌های جهانیِ قبلی، در همه‌ی ورزشگاه‌ها آبجو به فروش می‌رسید؛ در قطر اما این مسئله ممنوع اعلام شد. این تصمیم در حالی گرفته شد که فیفا قراردادی به ارزش 75 میلیون دلار با یکی از شرکت‌های تولید کننده مشروبات الکلی امضا کرده بود.
در ابتدا فضاسازی رسانه‌ای و حتی برخی ارزیابی‌ها این بود که این اتفاق با واکنش منفی تماشاگران و هواداران از کشورهای مختلف مواجه خواهد شد اما جالب اینکه بسیاری از هواداران فوتبال که برای دیدنِ بازی‌های جام جهانیِ 2022 به قطر رفته‌اند از این تصمیم استقبال کرده‌اند. انتشار یک گزارش خبری درباره این موضوع در ایام جام جهانی به شدت مورد توجه قرار گرفت، پرسش‌شوندگان می‌گفتند: «ممنوعیتِ مصرف مشروبات الکلی در ورزشگاه‌ها باعث شد که ما لذت واقعیِ فوتبال را درک کنیم.»
شاید پافشاریِ قطر بر محدودیتِ فروش مشروبات الکلی موجب شد تا جام جهانی در قطر در مقایسه با جام‌های جهانی قبلی کمترین میزانِ درگیری و جرم را هم به همراه داشته باشد. براساس شواهد گوناگون، در حالی که فیلم‌هایی از درگیری هواداران فوتبالی در کشورهای گوناگون در کافه‌ها دیده می‌شود اما سطح خشونت در این رویداد تا به امروز در دوحه یعنی محل برگزاری جام جهانی به شدت پایین بوده است.
شاید این سطح از مداومت بر هنجارهای دینی و اصول فرهنگی با فرهنگ جامعه‌ای همچون ایران هنوز فاصله داشته باشد، اما اقدام قطر در مقایسه با دیگر دولت‌های عربی، اقدامی رو به جلو تفسیر می‌شود.
«آرمان فلسطین زنده است»
«نه! به عادی‌سازی روابط با رژیم اشغالگر»
وقتی تیم ملی مراکش اسپانیا را شکست داد، بازیکنان مراکش در شادیِ پس از بازی پرچمِ کشور فلسطین را در دست داشتند. البته حضور نمادین این پرچم، محدود به این بازی نشد.
افراد زیادی از همان روز ابتدایی برگزاری جام جهانی در جای جای قطر دیده می‌شوند که پرچم فلسطین را در دست دارند. در بسیاری از بازی‌های برگزار شده در جام جهانیِ قطر، پرچمِ فلسطین در میان تماشاگران هم دیده شد.
در مقابل بسیاری از هواداران به خصوص مسلمانان و یا مردم عرب واکنشِ به شدت منفی نسبت به حضورِ خبرنگاران رژیم اشغالگر قدس در قطر دارند. وقتی گزارش‌گرِ اعزامی از رژیم اشغالگرِ قدس می‌خواهد از تماشاگرِ عرب سوالی بکند، تماشاگر از او می‌پرسد: «شما از کدام کشور هستید؟» و وقتی هم گزارش‌گر پاسخ می‌دهد: «اسرائیل.» تماشگر هم در پاسخ می‌گوید که چنین کشوری را نمی‌شناسم! در نمونه‌های متعدد دیگر، معترضان به آپارتاید و اشغالگری صهیونیست‌ها در ویدئوهای این گزارشگران حضور پیدا کرده و به رفتار آنها به شدت اعتراض می‌کنند.
رژیم اشغالگر قدس که مدت زیادی است برای «عادی‌سازیِ روابط با کشورهای عربی» تمرکز کرده این بار هم تیم‌های تبلیغی و خبری متعددی فرستاد تا بلکه بتواند گزارشاتی در این راستا تولید کند اما وقتی با کنش منفی، اعتراضی و متکثر ملت‌ها که متفاوت با برخی دولت‌های مرتجع عربی بود، مواجه شد، بسیاری از گزارشگران خود را قبل از پایان جام جهانی از قطر خارج کرد و در اقدامی امنیتی حتی برخی نیروهای امنیتی و مشغول به کار خود در سرویس‌های عملیات سایبری و هاسبارا را به دوحه اعزام کرد که آنها هم بدون دستیابی به دستاورد قابل توجهی دوحه را ترک کردند. این ماجرا درباره افراید همچون «یوسف حداد» به شدت برجسته شد.
«قطر مقهور غرب نشد»
نگاهی منصفانه به آنچه در قطر در حال رخ دادن است، ثابت می‌کند که این کشور در کنارِ برگزاریِ منظم و آبرومندانه‌ی رویدادی جهانی، توانست بر قوانین و فرهنگِ مردمانش استوار بماند. حتی کرسی‌ها و غرفه‌های متعددی در اماکن گوناگون برپا کرد که به تبلیغ و معرفی اسلام حقیقی می‌پرداخت و رویکردی ایجابی در برابر تصویرسازی‌ها و حملات جریانات مروج اسلام‌هراسی به شمار می‌آمد.
قطر درس بزرگی به جهانیان داد؛ این کشور اثبات کرد که رعایت قوانینی که اعمال کرده بود، توانسته است فضایی امن را برای زنان و مردانِ حاضر در جام جهانی فراهم کند.
شاید اگر کشور دیگری به جز قطر میزبانِ جام جهانی فوتبال بود، مقهورِ فضاسازی‌های غرب می‌شد و خیلی زود به سمتِ تطبیقِ قوانینش با قوانینِ جوامعِ غربی می‌رفت. قطر اما چنین نکرد.
بر اصول، قواعد، فرهنگ و هنجارهای اجتماعی‌اش پافشاری کرد تا درسِ بزرگی در «شرق شناسی» به غربی‌ها بدهد. شاید از این پس، آنچه قطر در جام جهانی برای مردمِ جهان ارائه داد؛ مثال‌هایی واقعی برای درس‌هایِ «شرق شناسی» در دانشگاه‌های معتبر جهان باشد.
رویداد ورزشی جام جهانی با تمامی هیجاناتش تا چند روز دیگر پایان می‌یابد اما این تصاویر و این مناظر فرهنگی در تاریخ منطقه و جهان ماندگار است.
